باینگان، شهری فراموش شده از دیار اورامانات

باینگان، شهری کوچک در دره ای زیبا مابین ارتفاعات آتشگاه و ماکوان در جنوب شهرستان پاوه و به عنوان مرکز بخش باینگان، مدت هاست به دلیل قرارگیری در مسیری فرعی و بن بست، ناشناخته و مهجور مانده است. قرارگیری در حاشیه و مسیری فرعی به همراه جغرافیا و طبیعت ناهموار دو عامل عدم رشد و توسعه این شهر کوهستانی را فراهم ساخته اند.

بخش باینگان به عنوان خاستگاه شکل گیری شهر باینگان، دارای شکلی طولی در جهت شرقی- غربی در میان دو رشته ارتفاعات (آتشگاه در شمال- ماکوان در جنوب) گسترش یافته است. این بخش از سمت شمال به بخش مرکزی پاوه، از غرب با کردستان عراق، از جنوب به شهرستان جوانرود و از شرق با بخش تازه تأسیس شاهو از توابع شهرستان روانسر متصل می گردد.

بخش باینگان در تقسیم بندی آب و هوایی ( اقلیمی) در پهنه اقلیمی گروه ۲ و زیر گروه ۱-۲ با       زمستان های سرد و تابستان های معتدل تعریف شده است. از نظر پهنه بندی زلزله در پهنه گروه دوم و با احتمال تخریب متوسط تا بالا واقع شده است. البته در کنار این خطر، مسأله رانش زمین، ریزش، سیل و آتش سوزی از دیگر مخاطرات طبیعی و یا غیر طبیعی در بخش و به ویژه شهر باینگان می باشند.

از لحاظ ساختار زمین شناسی، ارتفاعات محدوده مربوط به حرکات کوهزایی دوران سوم زمین شناسی و در واقع جزو ارتفاعات جوان زاگرس می باشد.

بخش باینگان تا سال ۸۳ دارای سه دهستان به نام های کلاشی، ماکوان و شیوه سر بوده که در اواخر سال ۸۳ دهستان کلاشی و تعدادی از روستاهای دهستان ماکوان از این بخش جدا و به شهرستان جوانرود (بخش شروینه) الحاق گردیدند.

شهر باینگان به عنوان سکونتگاهی شهری، عمری کمی بیش از دو دهه (سال تأسیس شهرداری ۷۲ ) دارد. البته همان طوری که پیداست باینگان از سال ۵۳ به بعد و به صورت غیررسمی و فصلی دارای شهرداری بوده است. شواهد و اظهارات ساکنین حکایت از قدمت بسیار زیاد باینگان به عنوان سکونتگاهی روستایی داشته که به مانند اغلب سکونتگاهای روستایی اورامانات دوران پر فراز و نشیبی را طی کرده است. در شکل گیری این سکونتگاه به مانند اغلب سکونتگاههای مسکونی منطقه؛ شرایط جغرافیایی، طبیعی و توپوگرافی نقش موثری داشته است. ساختار کالبدی شهر نشان از آن دارد که ساکنان اولیه آن بنا به دلایلی نظیر وجود موانع و بلایای طبیعی، خطرات ناشی از حمله حیوانات و مهاجمان، بهره گیری از حداکثر شرایط طبیعی(دامنه های رو به آفتاب)، قرار گرفتن در مسیر درون بخشی(راه ارتباطی به سمت روستاهای پایین دستی) و… باعث اسکان و استقرار مردم در محدوده کنونی شهر شده است. استفاده از گرمای خورشید در زمستان و قرارگیری بر روی نامرغوبترین زمین ها از نظر کشاورزی به همراه وجود مراتع و جنگل های غنی و مناسب در اطراف شهر جهت بهره برداری دامداری، سکونت در این نقطه را توجیه پذیر ساخته است.

سابقه شکل‌گیری شهر

ساختار کالبدی شهر ایجاب می نماید که توسعه آن به تبعیت از ویژگی های توپوگرافی و طبیعی شکل گیرد. بافت شهری نشان از شرایط خاصی دارد که در اغلب سکونتگاهای اورامانات مشاهده        می شود. شکل پلکانی و تراس بندی شده شهر برگرفته از ناهمواری های شهر و متناسب با آن می باشد. محلات شهر نیز متناسب با بافت طبیعی و منطبق بر ساختار جغرافیایی شهر شکل گرفته اند به گونه ای که محله “دره سهور” به عنوان هسته اولیه شهر و خاستگاه شکل گیری آن در دو طرف دره (مسیل) اصلی شهر که از سمت شمال به جنوب و با شیب تندی امتداد یافته (از میدان مرکزی شهر هم عبور می نماید) شکل گرفته است. محله بعدی که محله ای قدیمی بوده و در ادامه محله دره سهور شکل گرفته، محله “گرم آب” است که در ضلع جنوبی خیابان اصلی شهر و پایین دست محله دره سهور تا منتهی الیه جنوب شهر و دره رودخانه گرماوک گسترش یافته است. پس از آن محله “تلان (تراس)“، محله “پله دارازه(درازه)”، “تازه آباد بالا” و محله “تازه آباد پایین” می باشند. ناگفته نماند که این محلات از نظر ساختار کالبدی- اجتماعی فاقد مرز مشخص و تنها به دلیل واقع شدن در محدوده های طبیعی موجود تعریف شده و شهرت یافته اند.

یکی از دلایل اصلی و شاید عمده ترین دلیل عدم رشد و توسعه کالبدی و جمعیتی شهر، فقدان زمین و وجود موانع عمده طبیعی (رودخانه، دره، مسیل، مراتع-جنگل، صخره و دامنه های تند و با شیب زیاد و…) در درون و اطراف شهر است. تجربه نشان داده است که ظرفیت و گسترش چنین شهرهای همچنان محدود خواهد ماند.

از ویژگی های کالبدی شهر، وجود دره رودخانه گرماوک در امتداد جنوب شهر، عبور سه کانال (مسیل) یا دره (شمالی- جنوبی) و انتقال آبهای بالا دست شهر به درون رودخانه، عبور معابر ماشین رو به شکل شرقی- غربی و اتصال آنها توسط کوچه های شمالی- جنوبی به شکل پلکانی (پیاده رو)، وجود صخره های بسیار در درون و اطراف شهر، تراس بندی معابر و محل استقرار منازل و ابنیه، وجود دیوارهای بسیار زیاد در اغلب نقاط شهر هم برای تعریض معابر و هم برای جلوگیری از ریزش و رانش زمین، پراکندگی بافت در قسمت های غربی و تراکم آن در بخش مرکزی (اطراف میدان مرکزی) و…    می باشد. هسته های اولیه شهرهای باینگان، نوسود، نودشه و پاوه شبیه به هم و به مانند دیگر نقاط روستایی اورامانات است و این نشان از سبک خاص ساخت و سازی دارد که در ادوار تاریخ و با تجربه مردمان این دیار در سخت ترین شرایط محیط طبیعی شکل گرفته است که بنده از آن به عنوان “مکتب شهرسازی اورامان” نام برده و نوشتاری در این خصوص در سایت پاوه پرس و صفحه شخصی فیس بوک اینجانب وجود دارد که برای خوانندگان قابل دسترس است.

وجه تسمیه شهر

در مورد وجه تسمیه شهر، بنابر اطلاعات کسب شده، شهر در ابتدا به “بادینان” و سپس بانیکان مشهور بوده که ظاهراً جایگاه و محل اسکان و استقرار افراد دین دار، با تقوا و متدین بوده است و سپس به مرور زمان به باینگان شهرت یافته است. سوابق و شهرت خاص مردمان آرام و صبور باینگان این نظریه را تأیید می نماید. روایت است که سکنه اولیه شهر از طوایف بادینان کردستان عراق بوده که این شهر محل زندگی ییلاق آنها انتخاب شده است. لازم است اشاره گردد تا قبل از حکومت قاجار، مرز سیاسی بین بخش هایی از مناطق کردستان عراق و ایران به شکل کنونی وجود نداشت و تفاوت چندانی در این زمینه احساس نمی شد. جنگ جهانی اول، سقوط و تجزیه امپراطوری عثمانی و به به دنبال آن قرارداد سور متاسفانه باعث جدایگزینی بسیاری از مناطق کردنشین گردید که نقاط مرزی در اورامانات نمونه بارزی از این مرزبندی ها می باشد.

همانطوری که ساختار کالبدی شهر نیز نشان می‌دهد هسته اولیه باینگان در جوار مسجد جامع در       دامنه های رو به آفتاب یعنی بخش شمالی میدان مرکزی شهر شکل گرفته است. مسجد جامع به مانند بسیاری از مساجد قدیمی منطقه در هنگام ورود اسلام به منطقه و توسط حضرت عبدا… بن عمر بن خطاب (رض) احداث گردیده که در دوران تاریخی تعمیر و مرمت شده است. به نظر می‌رسد ساکنان اولیه باینگان، دامداران و دامپرورانی (از طایفه بادنیان کردستان عراق) بوده اند که جهت استفاده از مراتع غنی کوهستانهای اطراف در این محدوده اطراق کرده و هسته اولیه باینگان را شکل داده اند. از سوی دیگر باینگان تا حدودی مابین بخش گرمسیری (قشلاق) و سردسیری (ییلاق) سکونتگاهای روستایی اطراف (بخش باینگان) بوده که وفور آب نیز به این مسأله کمک نموده تا جمعیت قابل توجه ای (نسبت به سکونتگاههای روستایی اطراف) در این شهر اسکان یابند. توسعه شهر بیشتر به صورت خطی و در محدوده اطراف خیابان مرکزی (شرقی- غربی) صورت گرفته و پس از آن به سمت دامنه های شمالی گسترش کالبدی یافته است.

ترکیب و نرخ رشد جمعیت

بررسی اوضاع جمعیتی شهر زیربنا و اساس یک برنامه‌ریزی شهری جامع و آینده‌نگر است. شهر باینگان در سال ۴۵ جمعیتی برابر ۹۶۷ نفر داشته که شامل ۲۰۶ خانوار بوده است. جمعیت شهر طبق سرشماری سال ۵۵ به ۱۰۰۳ نفر و ۲۲۸ خانوار رسیده است. در سال ۶۵ شهر باینگان جمعیتی در حدود ۱۶۷۳ نفر داشته که ۳۳۹ خانوار را شامل می‌شده است. سال ۷۵ جمعیت شهر ۱۸۶۶ نفر و شامل ۳۹۸ خانوار بوده است. بر اساس آمار سرشماری سال ۸۵ مرکز آمار ایران، جمعیت شهر برابر با ۱۷۸۸ نفر در قالب ۴۳۷ خانوار سرشماری شده است. در نهایت و طبق آمار سال ۹۰ شهر باینگان جمعیتی در حدود ۱۷۳۱ نفر داشته که ۴۵۲ خانوار را شامل می‌شده است. نرخ رشد جمعیت طی دوره‌های ۵۵-۴۵، ۶۵-۵۵، ۷۵-۶۵، ۸۵-۷۵ و ۹۰-۸۵ به ترتیب برابر ۰.۳۷ درصد، ۵.۲۵ درصد، ۱.۱ درصد، ۰.۴۳- درصد و ۰.۶۵- درصد بوده است. پیداست یکی از مهمترین دلیل عدم افزایش جمعیت شهر بایگان، فقدان زمین برای توسعه شهری و مهاجرت بسیاری از اهالی شهر و روستاهای بخش به تبعیت از این امر به سوی دیگر نقاط بوده است. تنها در دوره ۶۵-۵۵ است که نرخ رشد جمعیت شهر بسیار بالا و این امر ناشی از تحولات بعد از پیروزی انقلاب، جنگ تحمیلی، مهاجرت از روستاهای مرزی به سوی این شهر(مهمترین) و افزایش جمعیت ناشی از سیاست های تشویقی دولت طی این دوره به همراه ارتقای سطح بهداشت و درمان بوده است.

جدول شماره ۱ : تحولات جمعیتی شهر باینگان در دوره های آماری

مأخذ : سرشماری عمومی نفوس و مسکن مرکز آمار ایران سال ۹۰-۱۳۴۵

همان طوری که آمارها نشان می دهد شهر باینگان طی دوره ۴۵ ساله ۴۵ تا ۹۰ با افزایش اندک جمعتی روبرو بوده است. جمعیت شهر طی دوره ۴۵ ساله تنها ۱.۷۹ برابر شده است و شواهد نشان      می دهد که فقدان زمین و کمبود بسیار شدید آن به همراه اقتصاد ضعیف شهر باعث این افزایش اندک در تعداد جمعیت شهر بوده است. مهاجرت بسیاری از ساکنین روستاهای اطراف شهر و حتی برخی از ساکنان شهر به کرمانشاه، پاوه، روانسر و جوانرود نمونه آشکاری از اثرات کمبود زمین در شهر بوده است.

بر اساس آمار سال ۹۰ مرکز آمار ایران، شهر باینگان جمعیتی برابر ۱۷۳۱ نفر (۸۷۹ مرد و ۸۵۲ زن) با ۴۴۷ خانوار داشته است. بر اساس این ارقام از جمعیت مذکور در مقابل هر ۱۰۰ نفر زن، ۱۰۳ نفر مرد در این شهر وجود داشته است.

بعد خانوار

شهر باینگان براساس سرشماری سال ۷۵ دارای ۳۹۸ خانوار معمولی ساکن بوده است که با توجه به جمعیت ۱۸۶۶ نفری شهر بعد خانوار ۴.۷ نفر بدست می‌آید. بعد خانوار شهر باینگان در سال ۸۵ نیز نشان می‌دهد که بعد خانوار در شهر باینگان نسبت به سال ۷۵ کاهش یافته و به ۴.۱ نفر رسیده است. یعنی با توجه به جمعیت ۱۷۸۸ نفری شهر و تعداد ۴۳۷ خانوار معمولی ساکن در شهر، بعد خانوار ۴.۱ نفر بدست آمده است. بعد خانوار در سال ۹۰ برابر با ۳.۹ نفر و نشان از کوچک شدن ابعاد خانوارهای ساکن و گرایش به سمت فرزند کمتر در این شهر دارد. البته آمار نشان می‌دهد که بعد خانوار فوق برای نقاط شهری تا حدودی بالا است که دلیل این امر در شهر باینگان به مانند بسیاری از شهرهای منطقه به ساختار روستا ـ شهری و برخورداری بسیاری از ساکنین از الگوها و شیوه‌های زندگی روستایی نیز می تواند برگردد.

خانوار در واحد مسکونی

در سال ۹۰ بر اساس آمار متوسط خانوار در واحد مسکونی برابر (۴۴۷ خانوار در ۴۴۸ واحد مسکونی) با ۱ خانوار در هر واحد مسکونی بوده و خوشبختانه کمبود چندانی در این زمینه در بخش مسکن نسبت به تعداد خانوارها وجود ندارد.

وضعیت آموزشی

بر اساس سرشماری آماری سال ۷۵ از ۱۶۲۸ نفر جمعیت ۶ ساله و بیشتر این شهر، ۷۸.۹ درصد(۱۲۸۵ نفر) باسواد بوده اند. این نسبت در بین مردان ۸۴.۸ درصد و در بین زنان، ۷۲.۷ درصد بوده است. از جمعیت این شهر ۳۱۸ نفر در دوره ابتدایی و سوادآموزی، ۱۹۳ نفر در دوره راهنمایی، ۱۵۸ نفر در دوره متوسطه و ۸ نفر در دوره عالی در حال تحصیل بوده اند.

براساس آمار سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران، از کل جمعیت ۱۷۸۸ نفری باینگاه، تعداد ۱۶۵۵ نفر معادل ۹۲.۶ درصد در گروه سنی ۶ ساله و بیشتر قرار دارند. از این تعداد، ۸۳۲ نفر معادل ۵۰.۳ درصد مرد و ۸۲۳ نفر، معادل ۴۹.۷ درصد را زنان تشکیل می دهند. از جمعیت ۶ ساله و بیشتر شهر باینگان، تعداد ۱۳۳۹ نفر معادل ۸۰.۹ درصد باسواد و ۳۱۶ نفر معادل ۱۹.۱ درصد، جمعیت بی سواد را تشکیل می دهند. همچنین نرخ باسوادی در مردان نسبت به مردان جمعیت شش ساله و بیشتر برابر با ۸۵.۸ درصد و در زنان ۷۵.۹ درصد می باشد.

همچنین براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰، از کل جمعیت ۱۷۳۱ نفری شهر باینگان، تعداد ۱۶۰۰ نفر معادل ۹۲.۴ درصد در گروه سنی ۶ ساله و بیشتر قرار دارند که از کل جمعیت ۶ ساله و بیشتر، تعداد ۱۳۲۲ نفر معادل ۸۲.۶ درصد را افراد باسواد و ۲۷۲ نفر معادل ۱۷ درصد را افراد بی سواد و ۶ نفر اظهار نشده است.

میزان افراد با سواد و درصد باسوادی شهر باینگان طی دوره‌های آماری سال ۷۵ و ۸۵ و ۹۰ در جدول ذیل به تفکیک جنس مشخص گردیده است.

جدول شماره ۲ : جمعیت ۶ ساله و بیشتر و باسواد شهر باینگان

مأخذ: سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۷۵ و۸۵ و ۹۰

موقعیت کلی شهر

مسیر دسترسی به شهر باینگان از جاده ارتباطی کرمانشاه- پاوه در محل سه راهی پاسگاه سریاس از این محور منشعب شده و از این سه راهی تا شهر باینگان حدود ۱۵ کیلومتر فاصله دارد که مسیری زیبا، کوهستانی و آسفالت می باشد. فاصله این شهر تا مرکز استان حدود ۱۲۵ کیلومتر و تا شهر پاوه (مرکز شهرستان) حدود ۲۵ کیلومتری است. جاده های کوهستانی و خاکی به سمت مزران و مره خیل و جاده روستای تین نیز از درون شهر باینگان می گذرد.

باینگان در ارتفاع متوسط ۱۵۵۵ متری از سطح آبهای آزاد واقع گردیده است. از نظر موقعیت جغرافیایی در طول ۴۷ درجه و ۷ دقیقه شمالی و عرض ۳۴ درجه و ۱۹ دقیقه شرقی واقع شده است.

تصویر کلی فعالیت‌های اقتصادی شهر

واقع شدن شهر باینگان در یک مسیر فرعی و بن بست از لحاظ ارتباطی باعث اقتصاد ضعیف شهر گردیده است. تبادل مناسبات اقتصادی اغلب با روستاهای واقع در درون بخش به عنوان زیر مجموعه شهر و با شهر پاوه به عنوان مرکز شهرستان و کرمانشاه به عنوان مرکز استان صورت می گیرد. البته ارتباط محدودی نیز با شهرهای روانسر و جوانرود نیز وجود دارد. تقسیمات سیاسی جدید در اواخر سال ۸۳ در سطح شهرستان های پاوه، جوانرود و روانسر(شهرستان جدید) باعث تفکیک و انتقال بخشی از روستاهای بخش باینگان (دهستان کلاشی و تعدادی از روستاهای دهستان ماکوان) به شهرستان جوانرود و بخش مرکزی (دهستان منصور آقایی) به شهرستان روانسر گردید. این امر در تضعیف اقتصاد شهر باینگان که متأثر از مجموعه سکونتگاهای بخش می باشد تأثیر گذار (منفی) است. صنعت جز در زمینه صنعت ساختمان (ساخت) و معدودی خانوارهای تولید کننده صنایع دستی در این شهر جایگاهی ندارد.

شواهد و قراین نشان می دهد که اقتصاد شهر متأثر از بخش خدمات و دامداری است.

توزیع نسبی شاغلان بخش های مختلف

در آبان سال ۹۰ از مجموع ۱۵۱۶ نفر جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر شهر، ۳۲.۵ درصد شاغل، ۸.۲ درصد بیکار (جویای کار)، ۲۱.۶ درصد محصل، ۲۶.۸ درصد خانه دار و ۳.۳ درصد دارای درآمد بدون کار بوده اند. در طبقه بندی شاغلان بر حسب گروههای عمده فعالیت، ۱۹۲ نفر شاغلان ۱۰ ساله و بیشتر این شهر ۳۹ درصد در بخش کشاورزی، ۹۵ نفر برابر ۱۹.۳ درصد در بخش صنعت و ۱۹۴ نفر برابر ۳۹.۴ درصد در بخش خدمات و ۱۱ نفر در فعالیت های نامشخص بوده اند.

بررسی سازمان فضایی و بافت کالبدی شهر (شناخت محلات)

شهر باینگان اگر چه فاقد محلات کالبدی مشخصی است که جدا کننده بافت کالبدی شهری ‌باشند ولی به دلیل استقرار طوایف مختلف در سطح شهر می‌توان محلات اجتماعی را با توجه به نوع اسکان این طوایف و خانوارها بررسی نمود. به عبارتی دیگر باینگان به دلیل قدمت اندک شهرنشینی فاقد سازمان و ساختار کالبدی مشخص و نظام محله‌بندی است.

محلات شهر: همان طور که ذکر گردید شهر باینگان از لحاظ ساختار اجتماعی فاقد نظام محله بندی مشخص و منفکی است و تفکیک محلات شهر اغلب به دلیل انطباق ویژگی های کالبدی و فیزیکی شهر با محیط طبیعی اطراف و یا درون خود می باشد. محلات تلان (تراس) و پله درازه در بخش شرقی شهر، محله دره سهور و گرم آب در بخش مرکزی و محلات تازه آباد بالا و پایین در قسمت های غربی شهر ناشی از این تقسیم بندی استقرار یافته اند.

وضعیت توپوگرافی، طبیعی و عوامل محدودکننده شهر

شرایط و ویژگی های توپوگرافی شهر باینگان متأثر از دره رودخانه گرماوک و محل تلاقی دو رشته ارتفاعات آتشگاه و ماکوان است. محیط و ساختار کالبدی شهر با تمامی تنگناهای طبیعی بر گرفته از شرایط طبیعی اطراف خود و متناسب با آن شکل گرفته است. البته همان طور که پیداست تمامی ساختار کالبدی شهر بر روی دامنه های جنوبی کوه آتشگاه و در منتهی الیه بخش جنوبی این ارتفاعات در شمال دره رودخانه گرماوک استقرار یافته است. این خصوصیات (استقرار بر دامنه های شیب دار جنوبی) از مشخصه های اغلب سکونتگاهای اورامانات به شمار می رود. از جمله مزایای استقرار بر دامنه های جنوبی؛ استفاده حداکثر از انرژی خورشید به ویژه در زمستان به دلیل برودت هواست. محل استقرار شهر بر دامنه های جنوبی ارتفاعات آتشگاه، با شیب تند شمالی- جنوبی و برخورداری از صخره های بسیار و مراتع پوشیده از درختانی نظیر بلوط می باشد.

عوامل محدود کننده شهر

-دامنه ها و ارتفاعات بسیار شیب دار ارتفاعات آتشگاه در شمال شهر

-دره شرقی- غربی رودخانه گرماوک به صورت نواری در جنوب شهر و پس از آن دامنه های بسیار شیب دار کوههای منشعب از ارتفاعات ماکوان

-وجود باغات معدود در درون و به ویژه در ضلع شمالی شهر که بر روی دامنه های تند استقرار یافته اند.

-موانع عمده طبیعی و عدم وجود زمین در قسمت شرق و غرب شهر که بیشتر به شکل صخره ظاهر گردیده است.

-در یک کلام کل شهر بر روی ارتفاعات، ناهمواری ها و شرایط سخت صخره ای و طبیعی شکل گرفته است.

با توجه به اینکه شهر باینگان به صورت خطی (ناشی از شرایط طبیعی و محیطی) و به شکل شرقی- غربی گسترش یافته است، انتظار می رود که با رعایت تمامی تمهیدات و اقدامات شهرسازی، اقدام به توسعه شهر نمود. توسعه شهر می بایستی محدود و منطبق با واقعیت ها و بدور از هرگونه آرمانگرایی و بلند پروازی صورت پذیرد. در واقع مزایا و ارزش افزوده ای که ناشی از وجود امکانات و خدمات مختلف رفاهی، آموزشی، تفریحی، اقتصادی در شهرها ایجاد می گردد در باینگان بسیار محدود و متأثر از ساختار طبیعی و کالبدی شهر و مغلوب آن است.

مرغوبیت زمین در شهر و جهات توسعه آتی

شواهد و قراین نشان از فقدان زمین های مرغوب و مناسب در سطح شهر دارد. شاید باینگان از معدود شهرهایی با توپوگرافی بسیار ناهموار و سخت در ایران و حتی جهان باشد که ساختار کالبدی آن منطبق بر شرایط محیطی و متأثر از آن است. یکی از دلایل عدم وقوع حوادث طبیعی در این شهر با وجود شرایط خاص و حاد آن، پیروی از طبیعت و سازگاری با محیط می باشد. تنها به شکل بسیار محدود در شمال شرق و غرب شهر برای توسعه آتی (بسیار کم) زمین یافت می شود که متاسفانه این زمین ها نیز از شیب بسیار زیادی برخوردار است.

به هر حال و با توجه به اینکه شهر باینگان به صورت خطی و در کنار محور ارتباطی اصلی (درون شهری و درون بخشی) گسترش یافته، انتظار می‌رود که با پر نمودن فضاهای خالی در طول این مسیر و به ویژه شمال آن علاوه بر جلوگیری از گسترش بیش از حد خطی و بی‌رویه شهر، از گسترش شهر در درون باغات و زمین های ناهموار نیز ممانعت بعمل آورده و توسعه شهر را به شکلی منطقی و منظم هدایت نمود.

باینگان با توجه به شرایط و ویژگی‌های خاص مبتنی بر اقتصاد سنتی (باغداری، دامداری و خدمات) دارای مساکن با چهره روستا- شهری است. البته طی دهه های اخیر با توجه به تحولات سریع شهر، چهره کالبدی- فیزیکی دگرگون شده و مساکن شهری جای مساکن سنتی و بومی را پر نموده‌اند. باینگان از سال ۵۳ به صورت فصلی دارای شهرداری بوده و به عبارتی به عنوان نقطه شهری انتخاب گردید بنابراین و با توجه به قرار داشتن در مرکز بخش و استقرار بسیاری از ادارات، ارگان‌ها و سازمان‌های ارائه دهنده خدمات مورد نیاز بخش در این شهر، چهره‌ای متفاوتر از نقاط روستایی اطراف داشته و تا حدودی از الگوها و رفتارهای شهری پیروی‌ می نموده است. در اغلب قسمت های شهر و به ویژه در بخش‌های قدیمی و هسته‌های اولیه، بسیاری از مساکن به شکل ارگانیک و با نوع مصالح سنتی (گل، سنگ و چوب) هنوز وجود دارند. یکی از دلایل این امر انجام فعالیت‌های مرتبط با دامداری توسط ساکنین شهر است که باعث گردیده تا الگوهای زندگی روستایی کماکان در سطح شهر دیده شده و تفاوت‌های چندانی در تغییر عملکردهای شهری به صورت خاص و کامل ظهور نیابد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تنها طی دهه های اخیر است که تغییر و تحول در شیوه زندگی ساکنان باینگان (منظور ساختار فیزیکی و کالبدی شهر است در غیر این صورت سکنه باینگان از نظر مدنیت و شهرنشینی سرآمد و الگو می باشند) و بیشتر شده و از یک سکونتگاه با نقش غالب دامداری و باغداری به سکونتگاهی با نقش غالب خدماتی تبدیل گردیده که این امر باعث تغییر و تحول در ساختار کالبدی و نوع الگوی معماری ابنیه شهر نیز شده است.

طبق اظهار نظر میراث فرهنگی استان کرمانشاه، در شهر باینگان و حاشیه شهر آثار و ابنیه باستانی که به ثبت سازمان فرهنگی و گردشگری استان رسیده باشد وجود ندارد.

محدوده های اطراف خیابان اصلی شهر (خیابان مرکزی شهر) به صورت یک راسته فعال تجاری- خدماتی- اداری و حتی مسکونی دارای نقش فراشهری بوده که نمونه عینی آن استقرار واحدهای خدماتی نظیر قهوه خانه، کبابی، قصابی، تعمیرگاه خودرو و استقرار ادارات، بانک ها در این محدوده است که به صورت نواری باریک و در برخی از موارد به صورت طبقاتی شدن نوع عملکرد فعالیت ها دیده می شوند. بافت مسکونی معمولاً فضاهای پشت این نوار و در دیگر فضاهای درون شهر پخش گردیده اند. در برخی موارد به ویژه در بخش قدیمی و هسته اولیه شهر الگوی زیست مشابه الگوی زیست سکونتگاههای روستایی منطقه یعنی استفاده از طبقه اول منازل برای نگه داری دام و طبقات بالا برای سکونت خانوار    می باشد که در مواردی به غیر بهداشتی نمودن محیط و ایجاد چهره ای نامطلوب از شهر کمک کرده است.

مطالعات جمعیتی شهر باینگان و شرایط و خصوصیات متنوع جغرافیایی، طبیعی، ارتباطی و… نشان می‌دهد که شهر باینگان در آینده قابلیت‌های لازم را برای افزایش جمعیت در خود ندارد؛ چرا که کمبود شدید زمین از جمله دلیل اصلی عدم توسعه شهر در آینده است. موقعیت استقرار شهر از جهت قرارگیری در مسیری فرعی و بن بست، نبود زمین و حاشیه ای بودن بخش باینگان باعث روند بسیار آرام افزایش جمعیت گردیده است. با جدا شدن دهستان کلاشی و برخی از روستاهای دهستان ماکوان از باینگان پیداست تأثیر دو چندانی در این رکود در شهر باینگان به همراه داشته است. از طرفی شاید یکی از دلایل انتخاب بانه وره به عنوان نقطه ای شهری، فقدان فضای کافی برای توسعه کالبدی و جمعیت پذیری در شهر باینگان بوده و این امر در آینده باعث رونق بیشتر بانه وره و رکود بیشتر باینگان خواهد شد.

ضرورتی است تا مسئولین و مدیران و به ویژه مدیریت شهری باینگان نیازمند تغییر در نگاه و نگرش آتی خود در توسعه شهری باینگان را مد نظر قرار داده و با گرایش به سمت ارتقای سطح کیفیت زندگی به جای توجه به مقوله کمیت، باینگان را به مرکزی برای توسعه پایدار در سطح بخش و الگویی از یک شهر موفق و نمونه در راستای پاسداشت محیط زیست سوق دهند. باینگان می تواند اقتصادش را از نقش غالب خدماتی به سوی اقتصاد مبتنی بر گردشگری- توریسم و البته مهمتر از آن اکوتوریسم و یا طبیعت گردی تغییر و یا سوق داده به شرطی که نقش رهبری را در سطح محدوده به ویژه در زمینه حفاظت از محیط زیست به خوبی ایفا نموده و ارزش محیط اطراف خود یعنی بخش باینگان را که بی شک یکی از ذخیره گاههای طبیعی منحصر به فرد از نوع گیاهی و جانوری است را بداند. منطقه حفاظت شده بوزین و مره خیل علاوه بر توسعه و گسترش دامنه استحفاظی آن نیازمند شناخت به جهانیان و بهره مندی از الگوی مشارکت بومی در راستای پاسداشت آن می باشد. مادامی که از نیروهای بومی و با تجربه منطقه استفاده نگردد حفاظت از منطقه حساس و شکننده فوق نمی تواند چندان موثر و مثمر ثمر گردد. با توسعه اقتصادی است که می توان در آینده توسعه شهر را در مسیر توسعه انسانی و پایدار قرار داد، لذا توجه به مقولاتی مانند توسعه گردشگری به ویژه طبیعت گردی، شناسایی منطقه حفاظت شده بوزین و مره خیل برای جذب گردشگران و بازدیدکنندگان، توجه به قابلیت های بیشمار در زمینه بافت باارزش، روستاهای پایدار و خودکفا مانند زردوئی، ساتیاری، تین و … و البته احیای دامداری ارگانیک و اصیل در منطقه با نقش و مرکزیت باینگان به عنوان نقطه پشتیبان و حامی، تحولی اساسی در راستای ارتباط تنگاتنگ شهر و روستاها فراهم ساخت و به شکل بنیادین به این کار همت گماشت. به نظر می رسد توجه به مقولات ذیل می تواند در تحرک و پویایی شهری و روستایی در بخش باینگان موثر واقع گردد:

۱ـ توسعه و تقویت سازمان‌ها و دستگاههای اجرایی و به ویژه تقویت نیروی انسانی آنها در سطح بخش.

۲ـ بهبود وضعیت مسیرهای ارتباطی شهر به محدوده‌های اطراف (دهستان‌های شیوه سر و ماکوان) و برقراری ارتباط دایم بین شهر و این محدوده‌ها با تقویت حمل و نقل عمومی در طول این مسیرها.

۳ـ احداث و راه‌اندازی سردخانه‌ها و یا صنایع تبدیلی سبک وابسته به بخش دامداری در سطح بخش.

۴ـ توجه ویژه و دو چندان به ارتقای وضعیت مراکز خدمات روستایی مستقر در شهر و حمایت و یا تقویت شرکت های تعاونی روستایی در محدوده.

۵ـ ارتقای سطح توانمندی‌های کمی و کیفی شهر در مدیریت عمران محدوده (بخش).

۶ـ توجه خاص به قابلیت‌های اشتغال‌زا هم در سطح شهر و هم در درون محدوده.

۷ـ تقویت و مناسب‌سازی زیرساخت‌های شهری.

۸ـ افزایش سطح کمی و کیفی فعالیت‌های مرتبط با بخش خدمات در شهر باینگان.

۹ـ توسعه و تجهیز مراکز آموزشی و توجه ویژه به تربیت نیروهای انسانی بومی.

۱۰ـ ایجاد امکانات رفاهی و خدماتی مناسب در شهر به طوری که علاوه بر زیر پوشش گرفتن روستاهای اطراف، در خدمات بین راهی مسافرین نیز نقشی تأثیرگذار داشته باشد.

۱۱- توجه به جایگاه و قابلیت های سکنه بومی در نقاط روستایی و ایجاد ارتباط در راستای حفاظت از محیط طبیعی،

۱۲- تقویت راه ارتباطی مرزی هم از سمت سرپل ذهاب و ثلاث، هم از سمت درون بخش مانند محور منتهی به لشکرگاه و مزران و هم از سمت پاوه به نوسود (هیروی- بله بزان و …)،

۱۳- تقویت نقش و جایگاه محیط زیست در بخش باینگان( پیشنهاد می گردد در شهر یا بخش باینگان اداره ای ویژه به شکل مستقل تحت نام اداره محیط زیست باینگان بنا به اهمیت طبیعت بخش باینگان، ایجاد گردد همان طوری که شهرستان جیرفت در جنوب کرمان به دلیل ویژگی های خاص کشاورزی دارای سازمان جهاد کشاورزی مستقلی است).

۱۴- تلاش برای برگزاری جشنوارهایی در ارتباط با محیط زیست، محصولات ارگانیک دامپروری، عرصه فرهنگ بومی- قدیمی، مشارکت سنتی و … می تواند در ارتقای جایگاه باینگان موثر واقع گردد.

پیداست این نوشتار گوشه ای از تاریخ شهر باینگان را نمایان ساخته و بضاعت اندک در نگارش این متن به همراه کمبود اسناد مکتوب در ارتباط با شهر باینگان در این قصور و کوتاهی تأثیرگذار بوده است. با این حال هدف از این نوشتار شروع حرکتی است در راستای معرفی و شناخت نقاط شهری و روستایی منطقه و امید است خوانندگان، نویسندگان، پژوهشگران و دوستداران تاریخ منطقه، با نوشته های پربار خود در غنا بخشیدن به تاریخ نانوشته و غیر مکتوب همه سکونتگاههای اورامانات به طور خاص و کردستان به عام تلاش نموده و در احیای آن تلاش و کوشش نمایند.

با تقدیم احترام

جمال کاری

۱۱/۱۱/۱۳۹۴