“بیشکه”؛ گهواره کودکان کردستان

پایگاه خبری آوای باینگان – کردستان هم گهواره های محلی خود را دارد، گهواره هایی که کم کم به گفته پزشکان جای ارزشمند خود را به قفس هایی داده اند که در بازار پر زرق و برق سیسمونی ها، نام گهواره را بر آن ها گذاشته اند. گهواره های محلی با فواید شگفت انگیز برای کودکان ساخته می شد که امروزه به ندرت در خانه ها دیده می شود و کودکان در گهواره های جدید با مشکلاتی جدی مواجه هستند.

لالایی مادران مهربان در گهواره هایی که آرامشی از جنس مادر دارند. فرزند دوست داشتنیم، نور چشمانم، توان زانوهایم و امید زندگیم، تا برگردی چشم به راهت هستم، گهواره بچگی­ات را همین طور تکان می دهم، لای لای ای نهال زندگیم من مثل باغبان هستم، با دلم از تو مواظبت می کنم بخواب دردت به جانم، لالای لالای، نوزاد شیرینم لای لای.

اما این لالایی برای کودکی بود که در گهواره ای راحت به خواب رفته بود، بیشکه، گهواره کودکان کردستان، جایی که کودکی با شنیدن لالایی مادر، رویای شیرینی برای خود می ساخت و به خوابی آرام فرو می رفت. خوابی عمیق یا کوتاه ولی مجالی برای مادر تا به کارهای خانه یا دغدغه های روزانه بپردازد.

بیشکه کردستان

گهواره ای که تختی با پایه های هلالی داشت و چرخاندن و حرکت را برای مادر راحت تر می کرد، گهواره ای که در بالا و پایین تخت، دو  طاق کمانی دارد که با یک چوب ضخیم از وسط و بالای تخت به هم وصل شده اند.

اما این گهواره از دو طرف حفاظی ندارد بلکه مادران برای جلوگیری از افتادن کودک، او را با نوارهای پارچه ای مخصوصی به گهواره می بندند و با این کار آرامشی همانند داخل شکم مادر برای کودک ایجاد می شود.

بیشکه هنر خراطان کردستان

از قدیم هنر خراطی و کار با چوب در سنندج رونق داشته است و خراطان با سلیقه و عشق به ساخت این وسیله امن برای کودکان می پرداختند.

خراطانی که بدون چشم داشت به تولید و مشتری بیشتر، چندین روز وقت خود را برای انجام تنها یک سفارش برای ساخت بیشکه می گذاشتند چون عقیده داشتند که این وسیله مقدس است و قرار است سال های سال، چندین نسل را در یک خانواده بپروراند و دنیای زیبایی را برایشان ترسیم کند.

با هنر ذاتی خود نقش هایی در گهواره پدید می آوردند که بعدها همراه با تزئیناتی که مادر برای بیشکه تهیه می کرد، باعث سرگرمی کودک می شدند. چوب های کمانی، تخته های سیقل خورده، پایه های خمیده، رنگ های آرام و جزئیاتی در بیشکه که تخت پادشاهی کودک را می ساخت.

تزئینات و متعلقات بیشکه

مادران کرد قبل از تولد کودک بیشکه را سفارش می دادند و بعد از آماده شدن آن، با دعاهایی که بر روی گهواره می خواندند، آن را تقدیس می کردند، بعد آن را با مهره های رنگی، میخک، سنگ چشم زخم و چوب گل ژاله به خوبی و با حوصله تزئین می کردند، استخوان گردن مرغ را خشک می کردند و در داخل حنا قرار می دادند سپس در نور آفتاب خشک می کردند و با مهره های دیگر به نام کلانه و کوژه که آبی رنگ بودند بر روی گهواره آویزان می کردند که خیلی از آنها سبب می شد کودک هنگام خواب سرگرم شود و آرام بگیرد.

گاهی مهره های قهوه ای رنگی معروف به شوو(جن گیر) را هم به اعتقاد خود به روی گهواره می گذاشتند تا جن ها را از کودک دور کنند حتی چاقوی کوچکی هم به همین منظور زیر بالش پنهان می کنند.

دیگر بخش های بیشکه هم برای راحتی کودک آماده می شد و در آن قرار می گرفت، متعلقاتی که بدون آنها این گهواره، بیشکه نمی شد، دست ترازه یا نواری پارچه ای که دست های نوزاد را از قسمت بازوها به پایین تا کمر با آن می بستند به گونه ای که دست ها صاف در دوطرف بدن قرار داشت. پاترازه یا پارچه ی باریکی که اطراف پاهای نوزاد را از قسمت ران ها به پایین با آن می بستند.

گوزله، یا ظرفی از جنس فلز روی که در سوراخی در زیر بیشکه که قبلا توسط خراط ایجاد شده بود، قرار می گرفت و برای دفع ادرار نوزاد به کار می رفت، تشک(دوشه­که) و بالش(سرنیا) هم برای راحتی نوزاد بر روی چوب بیشکه در گهواره قرار می گرفت. قبل از به دنیا آمدن کودک، عروسکی را داخل بیشکه قرار می دادند تا به جای بچه در گهواره بماند و جن ها بچه ی خود را داخل گهواره نگذارند. گهواره را هم با یک تور قرمز رنگ به نشانه مبارکی تا زمان ورود بچه می پوشاندند.

از جمله رسومات سنندج این بود که هنگام تولد بچه هم ۷ عدد پیاز را به سیخ می کشیدند و بر آن آیت الکرسی می خواندند و پشت سر کودک قرار می دادند و از روز اول تولد تا روز هفتم، هر روز یک پیاز را پرت کرده و شب هفتم تمام فامیل را به صرف شام و غذای کوفته شوربا ( نوعی کوفته با گوشت و لپه) و مراسم نام­گذاری بچه دعوت می کردند.

می گویند داستانی فولکلور دهان به دهان شده است که در زمان های قدیم در روستایی، مادری در حال شیر دادن به کودک خود بود، یک جن از بالای پشت بام و از سوراخ نورگیر آن ها را نگاه می کند و به مادر می گوید که چه بچه قشنگی داری یعنی قصد دزدیدن بچه را داشته است. مادر گردنبند مخصوص جن را بر گردن او می بیند که خیلی برای جن مهم است، پس به او می گوید اگر بچه را می خواهی ببوسی، گردنبند بلند خود را از نورگیر آویزان کن تا بچه را به وسیله آن به بالا بکشی. همین که جن گردنبند خود را آویزان می کند، مادر گردنبند او را پاره می کند و جن را فراری می دهد.

حس کودک در بیشکه

چراغ ها را می نگرد، سایه ها، رد شدن مردم، صداهای آرام و تند و حتی ترسناک مثلا صدای سر قابلمه، اما در مکانی امن آرام گرفته است و صدای لالایی همراه با احساس امنیت، دنیای شیرینی را برای او می سازد.

تاب تاب گهواره و گرم شدن چشمان کودک و خوابی رویایی که در انتظار کودک است. به گفته پزشکان کودک از نظر طبی و فیزیوتراپی، در حالت خوبی قرار می گیرد و بستن کودک یا بابوله(بستن) در این گهواره باعث می شود، کودک فضایی چون شکم مادر و حس امنیت را داشته باشد و هنگامی که از خواب می پرد، نترسد چون در صورتی که دست هایش باز باشد، ممکن است احساس کند که در حال افتادن از یک بلندی است و بیشتر می ترسد.

پزشکان امروزی و بیشکه

حسن نویدی، پزشک کودکان و مدرس دانشگاه از قفس هایی می گوید که امروزه به جای گهواره فروش می رود. او با اشاره به اهمیت گهواره های محلی می گوید: گهواره های جدید، کودک را در حالت مناسبی قرار نمی دهند و آرامشی را برای او به دنبال ندارند.

نویدی در مورد بستن کودک در گهواره نیز می گوید: بستن کودکان در گهواره های محلی از قدیم مرسوم بوده است و این کار باعث افزایش کلسیم در کودک می شود و در هنگامی که کودک از خواب می پرد از ترس او هم جلوگیری می کند.

وی با اشاره به اهمیت بستن یا همان بابوله کردی می گوید: شکل دادن به ساختار بدن کودک و اسکلت او هم می تواند از دیگر فواید بستن کودک در گهواره باشد.

سعدیه نیک نژاد متخصص کودکان نیز از بیماری هایی می گوید که در کودکان شایع است.

وی از قولنج، رفلاکس معده، نفخ و کولیک سخن می گوید، بیماری هایی که با وجود گهواره های محلی به ندرت ایجاد می شوند.

به گفته نیک نژاد، طرز خواباندن کودک و نحوه شیردادن به او از دلایل مهم این بیماری ها به شمار می رود، اما در کودکانی که در گهواره های محلی پرورش یافته اند، مشکلی دیده نمی شود.

این تنها یک وسیله برای آرامش و خواب کودک از میان گهواره های با ارزش محلی  همچون هه لورک ( گهواره تاب مانند) و ده ها گهواره قدیمی دیگر است، که در سرزمین من به دست فراموشی سپرده شده است.

گهواره هایی که هم می توانند آرامش را به مادر و کودک برگردانند و هم وسیله ای ارزشمند برای تولید در صنایع دستی کردستان باشند.

بیشکه، اثری ارزشمند و ماندگار که مردان و زنان این سرزمین را در دامن خود پرورانده است.

 خبرنگار رضا رحیمی/ ایسنا